Xe điện đang trở thành xu hướng phát triển mới trong lĩnh vực giao thông và vận tải trên toàn cầu và Việt Nam không phải là ngoại lệ.
Tuy nhiên, số lượng xe điện và pin xe điện ngày càng tăng đang đặt ra một thách thức đối với các nhà sản xuất và nhà quản lý trong việc quản lý chất thải, cụ thể là giải pháp tái sử dụng, tái chế pin xe điện.
Xe điện tăng trưởng mạnh
Cùng với xu hướng toàn cầu, Việt Nam đã đạt được tiến bộ đáng kể trong việc phát triển xe điện, với số lượng xe chạy động cơ điện ở mức khiêm tốn rất khiêm tốn năm 2019 lên 2 triệu xe máy điện và 11.000 xe ô tô điện vào cuối năm 2022. Tuy nhiên, sự gia tăng này đặt ra các thách thức về việc quản lý pin sau vòng đời của xe điện.
Theo ông Hà Minh Hiệp, Quyền Tổng địa phương, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo chất lượng Việt Nam, việc chuyển đổi sang phương tiện giao thông sử dụng điện là một trong những giải pháp được nhiều quốc gia trên thế giới thực hiện để đáp ứng đáp ứng mục tiêu toàn cầu về giảm phát khí thải nhà kính và cải tiến chất lượng không khí.
Sự gia tăng đột biến của số lượng xe điện đang đặt ra một thách thức đối với các nhà sản xuất và quản lý nhà sản xuất, đặc biệt là trong công việc quản lý chất thải, bao gồm giải pháp tái sử dụng và tái chế pin xe điện cuối vòng đời. Tái chế pin mang lại nhiều lợi ích, không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp tiết kiệm tài nguyên quý giá như coban, Niken, lithium và giảm áp lực đối với chuỗi cung ứng.
Tại Việt Nam, mới có VinFast phát triển chương trình thu hồi pin xe điện cũ, nơi khách hàng có thể gửi pin cũ đến hãng để xử lý, pin sau đó được tái chế để lấy lại giá trị các thành phần. Số doanh nghiệp còn lại hầu như chưa có chương trình thu hồi hoặc tái chế pin hết tuổi thọ cụ thể, điều này tạo điều kiện cho các chủ xe gặp khó khăn trong việc tìm nơi xử lý pin cũ.
Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, chỉ có khoảng 5% pin xe điện hết tuổi thọ được thu hồi và tái chế. Các chủ xe điện thường tự xử lý pin đã hết tuổi thọ bằng cách bán cho các cơ sở thu mua phế liệu, khiến việc quản lý và kiểm soát chất lượng trở nên khó khăn. Điều này tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Ngăn nguy cơ Việt Nam thành bãi phế thải pin xe điện
Theo chuyên gia ô tô Thế Đạt, những năm 1998 – 2005, làn sóng xe máy giá rẻ ồ ạt về Việt Nam với chỉ 6 – 8,5 triệu đồng/chiếc. Khâu quản lý chất lượng chưa chặt khiến thị trường Việt Nam tràn ngập xe chất lượng kém sau đó dần bị thải loại, nay gần như biến mất khỏi thị trường. Nếu ô tô điện giá rẻ tràn ngập vào Việt Nam như xe máy những năm trước thì sẽ gây ra nhiều hệ lụy. Do đó, cần ngăn nguy cơ Việt Nam thành bãi phế thải pin xe điện, chưa kể đến vấn đề an toàn giao thông nên cần cần phải kiểm soát chặt việc nhập các thiết bị, dây chuyền sản xuất, lắp ráp ô tô điện giá rẻ.
Còn theo TS. Nguyễn Sỹ Linh, Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (ISPONRE) Bộ Tài nguyên và Môi trường, cần có một quyết định mạnh mẽ để quản lý chất thải nguy hại từ pin xe điện. Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025 thiết lập mục tiêu quản lý và kiểm soát chặt chất thải rắn nguy hiểm từ nguồn phát thải, đến thu gom, vận động chuyển và xử lý cuối cùng.
Tuy nhiên, lĩnh vực xe điện tại Việt Nam vẫn còn mới mẻ, và quy định về quản lý pin xe điện chưa được thảo luận nhiều, chưa có nhiều doanh nghiệp chuyên trách về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải nguy hại theo nhóm chất thải, theo nguồn phát thải… mà đang chung cho tất các các loại chất thải nguy hại.
Cùng với đó thông tin về chính sách và quy định pháp luật về quản lý chất thải nguy hại chưa được sơ đồ hóa, truyền thông đến toàn xã hội. Vai trò và ý nghĩa của quản lý chất thải nguy hại, đặc biệt là xử lý chất thải nguy hại (dựa trên tiêu chí về công nghệ, môi trường-xã hội và kinh tế) chưa được truyền thông nhiều.
Do đó, Việt Nam cần sớm ban hành các quy định, quy chuẩn kỹ thuật về chất thải nguy hại là pin sau khi sử dụng, đặc biệt là từ các phương tiện giao thông. Các quy định pháp luật, đặc biệt là quy định về thu gom, vận chuyển và xử lý nên cụ thể cho từng loại chất thải nguy hại và cần được sơ đồ hóa, truyền thông đến toàn xã hội.
Ngoài ra, cần phải có một công cụ cụ thể hóa các quy định pháp luật, đặc biệt là về thu thập, vận chuyển và xử lý, cần phải sơ đồ hóa và truyền thông đến công chúng. Đồng thời công bố thông tin về năng lực của các đơn vị được phép xử lý chất thải nguy hại và cần phải cập nhật thông tin thường xuyên.
Phó trưởng đại diện UNDP Việt Nam, ông Patrick Haverman cho rằng, để hạn chế tác động đến môi trường của pin xe điện khi hết thời gian sử dụng hữu ích, chúng ta cần tối đa hóa giá trị sản phẩm bằng cách tái sử dụng, tái sản xuất, và tái chế tất cả các thành phần liên quan. Thứ hai, các cách tiếp cận chính sách kinh tế tuần hoàn có thể tạo cơ hội kinh doanh cho các nhà sản xuất pin xe điện, nhà cung cấp bên thứ ba và các bên liên quan khác trong chuỗi cung ứng công nghiệp.
Để tạo điều kiện thuận lợi cho những thay đổi này, Chính phủ có thể tạo ra một môi trường thuận lợi bằng cách phát triển các chính sách và quy định, giải quyết các nhu cầu xây dựng năng lực, củng cố khung thể chế, thiết lập mạng lưới tái chế và tái xử lý vật liệu, đồng thời khuyến khích phát triển ngành công nghiệp ô tô hiệu quả hơn. Thứ ba, thúc đẩy việc cung cấp hướng dẫn kỹ thuật về quản lý pin và pin thứ cấp, nhằm tạo cơ sở kỹ thuật cho các nhà sản xuất, tổ chức tái chế và nhà quản lý nghiên cứu và phát triển phương pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn cuối vòng đời của xe điện..
Theo ông Koji Maehara, đại diện của Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản (JAMA) “quan trọng là xác định và thực hiện đầy đủ vai trò và trách nhiệm của chính phủ, ngành công nghiệp tái chế và người dùng nhằm tạo ra một xã hội hướng tới việc tái chế thông qua xử lý chất thải đúng cách”.
Các chuyên gia trong ngành cũng cho rằng, Việt Nam cần sớm phát triển chiến lược hỗ trợ tái sử dụng pin xe điện, bao gồm việc sử dụng các tiêu chuẩn quốc tế và quy định kỹ thuật cụ thể, và nên tham gia vào việc phát triển tiêu chuẩn quốc tế thông qua các kỹ thuật cấm.
Để đối phó với quy trình xử lý vòng đời cuối cùng pin của xe điện, cần tạo ra một sự hợp tác đa phương giữa Chính phủ, ngành công nghiệp và người dùng, thực hiện các biện pháp cụ thể để quản lý và xử lý pin xe điện cũ một cách hiệu quả.
Văn Xuyên
